Ναύπλιο, η πρώτη πρωτεύουσα
Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, το
Ναύπλιο έγινε η πρώτη πρωτεύουσα του νέου κράτους. Αυτό, είχε σαν
αποτέλεσμα, η πόλη να γίνει αναπόσπαστο κομμάτι πολλών σημαντικών
γεγονότων, θεσμών, κτιρίων. Περπατώντας με την ιστορία στην παλιά πολή του
Ναυπλίου, μπορείς εύκολα να ταυτιστείς με τις σημαντικές στιγμές που έζησε
αυτός ο τόπος.
Το πρώτο Εθνικό Τυπογραφείο
Το Εθνικό Τυπογραφείο δημιουργήθηκε από το 1821, αφού οι ανάγκες για έντυπη
μορφή των αποφάσεων και διατάγματων ήταν πολύ μεγάλη. Ο Όθωνας, κατά την
βασιλεία του, μετέτρεψε το τυπογραφείο σε κρατικό το 1833, με τον τίτλο
«Βασιλικόν Τυπογραφείον».
Το εθνικό τυπογραφείο μεταφέρθηκε το 1834 στην Αθήνα.
Η πρώτη Βουλή των Ελλήνων
Από το φθινόπωρο του 1825 μέχρι την άνοιξη του 1826, στο τζαμί, το οποίο είχε
διαμορφωθεί εν τω μεταξύ από τον αρχιτέκτονα Βαλλιάνο, στεγάστηκε η Βουλή των
Ελλήνων. Εξού και η ονομασία Βουλευτικό, με την οποία είναι γνωστό το τζαμί
μέχρι σήμερα.
Σήμερα, χρησιμεύει ως συνεδριακός χώρος ενώ στο ισόγειό του λειτουργεί η
Δημοτική Πινακοθήκη.
Οι πρώτες θεατρικές παραστάσεις
Η πρώτη «θεατρική παράσταση», δόθηκε το 1826, στα σαλόνια των πολιτευτών και
των οπλαρχηγών της εποχής. Το έργο ήταν μια απλή αφήγηση των γεγονότων του
Μεσολογγίου, από την Ευανθία Καΐρη. Ηταν το πρώτο έργο (δράμα) που πήρε μορφή.
Στη συνέχεια, ξεκίνησαν δειλά δειλά οι πρώτες θεατρικές παραστάσεις στο
Τριανόν.
Η πρώτη σχολή Ευελπίδων
Ιδρύθηκε στο Ναύπλιο την 1η Ιουλίου 1828 με διάταγμα του Ιωάννη Καποδίστρια,με
την αρχική ονομασία «Λόχος των προγυμναστών» και την μετέπειτα «Στριατωτική
Σχολή
Ευεπλίδων». Στόχος της κυβέρνησης ήταν η σχολή να εκπαιδεύσει δημόσιους
μηχανικούς οι οποίοι θα αναλάμβαναν κρατικά τεχνικά έργα και στην συνέχεια έργα
για την οχύρωση της χώρας.
Στην σχολή μπορούσαν να εισαχθούν μαθητές από 12 ετών και η διάρκεια της
εκπαίδευσης ήταν αρχικά 3 έτη, και το 1834 αυξήθηκε στα 8.
Οι πρώτοι οκτώ Ανθυπολοχαγοί Πυροβολικού αποφοίτησαν το 1831, στους οποίους
φόρεσε τις επωμίδες ο ίδιος ο Καποδίστριας και πρώτος τους ονόμασε «Ευέλπιδες».
Σήμερα, στεγάζεται το
Πολεμικό
Μουσείο.
Το πρώτο Γυμνάσιο
Το αναπαλαιωμένο κτίριο της πλατείας Τριών Ναυάρχων, όπου σήμερα στεγάζεται το
Δημαρχείο της πόλης, έχει μακρά και ενδιαφέρουσα ιστορία. Κτίστηκε το 1857 για
να στεγάσει το Γυμνάσιο του Ναυπλίου. Το κτίριο του Γυμνασίου αρχικά ήταν
μονόροφο ενώ το 1893 προστέθηκε και δεύτερος όροφος, προκειμένου να στεγαστεί
εκεί και το Ελληνικό Σχολείο. Τότε το Γυμνάσιο μετακόμισε στον πρώτο και
δεύτερο όροφο, ενώ το Ελληνικό Σχολείο στεγάστηκε στο ισόγειο. Το 1953 το
Γυμνάσιο μεταφέρθηκε σε καινούριο κτίριο στην οδό Αμαλίας (και λειτουργεί έως
σήμερα) και το κτίριο εγκαταλείφθηκε.
Σήμερα, στεγάζεται το Δημαρχείο της πόλης.
Το πρώτο Φαρμακείο
Βρίσκεται στην Πλατεία Τριών Ναυάρχων αλλά δυστυχώς μόνο μια επιγραφή μαρτυρά
την ιδιότητά του. Εδώ, ταριχεύτηκε η σωρός του Ιωάννη Καποδίστρια από τον
ιδιοκτήτη του φαρμακείου Mπονιφάτσιο Mποναφίν, Iταλό φιλέλληνα.
Σήμερα στο χώρο που λειτούργησε το φαρμακείο στεγάζεται ένα κατάστημα, αλλά ο
Δήμος Ναυπλίου σκέφτεται να το αξιοποιήσει φτιάχνοντας ένα αντίγραφο του τότε
φαρμακείου.
Τα πρώτα βεγγαλικά
Η ιστορία λέει, ότι πρώτοι οι Γάλλοι στρατιώτες έριξαν βεγγαλικά στην επέτειο
της Ιουλιανής Επανάστασης και φυσικά, ήταν κάτι που προκάλεσε τον θαυμασμό των
κατοίκων.
Το πρώτο Χριστουγεννιάτικο Δέντρο
Το πρώτο δέντρο στολίστηκε επί βασιλείας του Όθωνα, εντυπωσίασε τους
κατοίκους και υιοθετήθηκε αμέσως. Επίσης, εκείνη την περίοδο έγινε και το πρώτο
«ρεβεγιόν».
Η πρώτη εισαγωγή της πατάτας
Η εισαγωγή της καλλιέργειας της πατάτας αποδίδεται στον Καποδίστρια. Το
περίεργο είναι στον τρόπο που βρήκε για να τις κάνει αποδεκτές. Αρχικά,
εισήγαγε ένα φορτίο πατάτες και τις πρόσφερε στους πολίτες. Όμως κανείς δεν
ενδιαφέρθηκε. Έχοντας, λοιπόν, γνώση των ελληνικών συνηθειών, διέταξε ολόκληρη
η αποστολή των πατατών να ξεφορτώνεται σε δημόσια επίδειξη στις αποβάθρες του
Ναυπλίου, αλλά να φυλάσσονται αυστηρά. Σύντομα, κυκλοφόρησαν φήμες για τις
πατάτες, ότι, αφού τόσο καλά φρουρούνταν, έπρεπε να είναι μεγάλης
σπουδαιότητας. Και φυσικά, κάποιοι δοκίμασαν να τις κλέψουν. Οι φρουρές είχαν
διαταχθεί να κάνουν τα στραβά μάτια και να επιτρέπουν ουσιαστικά την κλοπή. Σε
λίγες μέρες, είχαν κλαπεί όλες οι πατάτες του φορτίου και το σχέδιο
του Καποδίστρια να τις εισάγει στην Ελλάδα είχε πετύχει.
Φτιαγμένο για αστούς, φιλόξενο για πρίγκιπες
Δεν χρειάζεται να διαβάσεις αυτό το κείμενο για
να καταλάβεις τη μακραίωνη ιστορία που κουβαλά το Ναύπλιο. Διαγράφεται ξεκάθαρη
πάνω στα κάστρα του, την αντιλαμβάνεσαι με μια ματιά στην Ακροναυπλία και το
Παλαμήδι. Η πόλη μιλά από μόνη της για το παρελθόν της και για όλους όσοι
πέρασαν από δω, τους Φράγκους, τους Ενετούς, τους Τούρκους, τους κατακτητές και
τους ευεργέτες της.
Ο μύθος πίσω από το όνομα
Το όνομά της σου αποκαλύπτει τον ιδρυτή της: τον Ναύπλιο, γιο του Ποσειδώνα και
της Αμυμώνης. Ο Ναύπλιος έκανε με την Κλυμένη τρία παιδιά: τον Παλαμήδη, τον
Οίακα και τον Ναυσιμέδοντα. Ο ίδιος οχύρωσε την πόλη και έχτισε το κάστρο που
πήρε το όνομα του γιου του- που υπήρξε σοφός και εφευρέτης.
Εν αρχή ήταν η πόλη…
Τα ίχνη από τα πολυγωνικά τείχη της Ακροναυπλίας και οι τάφοι στη βόρεια πλευρά
του Παλαμηδίου μαρτυρούν πως η ιστορία της πόλης άρχισε περίπου τον 8ο π.Χ.
αιώνα.
Το Ναύπλιο, αν και μικρή πόλη, κατάφερε να αποκρούσει πολλούς επιδρομείς. Στον
Μεσσηνιακό πόλεμο συμμάχησε με τους Σπαρτιάτες (που ήταν εχθροί των Αργείων)
και τελικά κατακτήθηκε από τον Δαμοκράτιδα, τον βασιλιά του Άργους,
καταστράφηκε και λειτούργησε ως λιμάνι του Άργους.
Όλα γύρω του γυρίζουν
Είναι όμως πολύ αργότερα όταν το Ναύπλιο αρχίζει να αποκτά δύναμη και αίγλη. Με
την ίδρυση του Βυζαντινού κράτους, αναγνωρίζεται από τους Βυζαντινούς ως
εμπορικό κέντρο της Ανατολικής Πελοποννήσου και αποκτά μεγάλη στρατηγική
σημασία.
Το 1.180 μ.Χ. ορίζεται άρχοντας του Ναυπλίου ο Λέοντας Σγουρός, που κυρίευσε το
Άργος και την Κόρινθο. Το 1204, με την κατάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, η
Πελοπόννησος δόθηκε στους Φράγκους, που οχύρωσαν την Ακροναυπλία και έφτιαξαν
το φράγκικο φρούριο.
Η Ενετοκρατία φέρνει…έργα
Το 1.390 μ.Χ. το Ναύπλιο κυριαρχείται από τους Ενετούς που ενισχύουν την
οχύρωση των δυο φρουρίων της πόλης, κατασκευάζουν και τρίτο ενετικό φρούριο,
τον προμαχώνα γνωστό και ως «Πέντε αδέρφια». Οχυρώνεται για πρώτη φορά το
Μπούρτζι, χτίζεται πάνω του το κάστρο και μπαίνουν αλυσίδες οχύρωσης από το
κάστρο ως το λιμάνι, όλα αυτά μέχρι το 1865 που το Μπούρτζι γίνεται τόπος
διαμονής των δημίων.
Οι Ενετοί επεκτείνουν την πόλη, την οχυρώνουν με τείχη, φτιάχνουν τον ναό του
Αγίου Γεωργίου και άλλα κτίρια καθώς και υδραγωγείο.
Οι Τούρκοι κατακτητές, τα δεινά και οι
βαρβαρότητες
Από το 1540 έως το 1686 η πόλη κυριαρχείται από τους Τούρκους. Το 1686 ο
αντιναύαρχος Μοροζίνης (επικεφαλής των Ενετών) καταλαμβάνει την πόλη και
αρχίζει την οχύρωση του Παλαμηδιού που όμως δεν ολοκλήρωσε εξαιτίας ξαφνικού
θανάτου του. Την οχύρωση όμως του περίφημου κάστρου τη συνέχισε ο Αυγουστίνος
Σαγρέδος, όνομα που βρίσκεται και πίσω από την μικρή εκκλησία του Αγίου Ανδρέα
στο κάστρο αλλά και από το πέτρινο λιοντάρι. Οι Ενετοί παραμένουν μέχρι το
1715, όταν με την πτώση της Ενετίας οι Τούρκοι καταλαμβάνουν όλες τις ενετικές
κτήσεις στην περιοχή της Μεσογείου.
Το 1718 η Πελοπόννησος παραδίδεται επίσημα στους Τούρκους και η πόλη του
Ναυπλίου, όπου χτίζονται τζαμιά, υποφέρει από προβλήματα και βαρβαρότητες.
Χαίρε, ως χαίρε, ελευθερία
Οι Έλληνες κηρύσσουν την έναρξη της επανάστασης στις 25 Μαρτίου του 1821 και
τον Νοέμβριο του 1822 οι οπλαρχηγοί της Πελοποννήσου αρχίζουν τον αγώνα τους
για την απελευθέρωση του Ναυπλίου με αρχηγό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Ο Στάικος
Σταϊκόπουλος και οι άντρες του καταλαμβάνουν το Παλαμήδι και η πόλη αποκτά την
ανεξαρτησία της. Τον Ιανουάριο του 1823 το Ναύπλιο γίνεται πρωτεύουσα του
ελεύθερου ελληνικού κράτους ενώ αρχές του 1828 έρχεται στην πόλη ο πρώτος
κυβερνήτης του ελληνικού κράτους, ο Ιωάννης Καποδίστριας. Τρία χρόνια μετά
δολοφονείται μπροστά στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα.
Καλώς τον βασιλιά!
Το 1833 φτάνει στο Ναύπλιο ο Όθωνας από την Βαυαρία, ως βασιλιάς της Ελλάδας,
και το επόμενο έτος η πρωτεύουσα της Ελλάδας μεταφέρεται στην Αθήνα. Το 1834
φυλακίζεται στο Παλαμήδι ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο οποίος απελευθερώνεται μετά
από δυο χρόνια. Η βασιλεία του Όθωνα διαρκεί ως το 1862.
Επιτέλους, εκσυγχρονισμός
Τις περιόδους επί Καποδίστρια και Όθωνα η πόλη απoκτά έναν αέρα εκσυγχρονισμού.
Επί Καποδίστρια γκρεμίστηκαν τα τριώροφα και τετραώροφα σαχνισιά που θύμιζαν
οθωμανική πόλη, χτίστηκε το προάστιο της Πρόνοιας για τους λαϊκούς αγωνιστές,
και γεννήθηκαν οι πρώτες εφημερίδες, το πρώτο Εθνικό Τυπογραφείο, η πρώτη Βουλή
των Ελλήνων, οι πρώτες θεατρικές παραστάσεις, τα σαλόνια που καλλιέργησαν την
πολιτική και καλλιτεχνική ζωή, ο τακτικός στρατός και η σχολή Ευελπίδων. Έργα
που ενισχύθηκαν με την άφιξη του Όθωνα και την εγκατάσταση της Αντιβασιλείας
και μετά της Αυλής, μέχρι τη μεταφορά της πρωτεύουσας, το 1834.
Ναύπλιο: Φτιαγμένο για αστούς, φιλόξενο
για τους πρίγκιπες
Και μετά όμως τη μεταφορά της πρωτεύουσας, το Ναύπλιο συνεχίζει να αποτελεί μια
πολύ σημαντική ελληνική πόλη, αφού υπήρξε βασικό στρατιωτικό κέντρο, με τα
συντάγματά του, τα φρούρια, το κεντρικό οπλοστάσιο του στρατού και την κεντρική
ιματιοθήκη. Ακόμα, ήταν δικαστικό και διοικητικό κέντρο, ασφαλές εξαγωγικό
λιμάνι και προς το τέλος του αιώνα συνδέεται και με το σιδηρόδρομο. Στην πόλη
υπάρχουν δυο γειτονιές, η παλιά πόλη και το προάστιο της Πρόνοιας. Μέσα στον
19ο αιώνα το Ναύπλιο αναπτύσσει μια αστική συνείδηση, η όψη της πόλης
καλλωπίζεται, γκρεμίζονται τα τείχη, η πόλη αποκτά φωτισμό, περισσότερο πράσινο
και ευπρεπή ξενοδοχεία που φιλοξενούν πρίγκιπες και αυτοκράτορες.
Ιωάννης Καποδίστριας
Ένα όνομα που σου έρχεται αμέσως στο μυαλό όταν
αναφέρεις το Ναύπλιο, είναι ο Ιωάννης Καποδίστριας. Τι μπορεί όμως να θυμάσαι
πιο έντονα; Ότι ήταν ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας κατά τη μεταβατική
περίοδο, ότι εισήγαγε την καλλιέργεια της πατάτας, ότι ίδρυσε την πρώτη
Γεωργική Σχολή, το πρώτο Τυπογραφείο ή ότι η δολοφονία στον Ναό του Αγίου
Σπυρίδωνα στις 9 Οκτωβρίου 1831 σήμανε το τέλος μιας πολύ σημαντικής εποχής για
την τότε Ελλάδα;
Σύντομο βιογραφικό
Ο Ιωάννης Καποδίστριας γεννήθηκε στην Κέρκυρα στις 10 Φεβρουαρίου του 1776,
φοίτησε στο μοναστήρι της Αγίας Ιουστίνης, έμαθε Λατινικά, Ιταλικά και Γαλλικά.
Την περίοδο 1795-1797 σπούδασε Ιατρική στο πανεπιστήμιο της Πάντοβα. Τα πρώτα
του πολιτικά βήματα ξεκινούν νωρίς, το 1803 που διετέλεσε γραμματέας της
επικράτειας της Ιονίου Πολιτείας. Το 1815 έως το 1822 ήταν υπουργός εξωτερικών
της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Στις 14 Απριλίου 1827 η Εθνική Συνέλευση της
Τροιζήνας αποφάσισε ότι αυτός θα ήταν ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας. Ως
κυβερνήτης το έργο του ήταν δύσκολο και πολυδιάστατο αφού παρέλαβε ένα άναρχο
έθνος το οποίο μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς προσπαθούσε να σταθεί αυτόνομο στα
πόδια του. Έτσι, έδωσε βάση στις ένοπλες δυνάμεις και προσπάθησε να τις
οργανώσει υπό ενιαία διοίκηση, προώθησε σημαντικές μεταρρυθμίσεις για την
ανόρθωση της κρατικής μηχανής, καθώς και για τη θέσπιση του νομικού πλαισίου
της πολιτείας.
Περπατώντας στους ιστορικούς δρόμους του Ναυπλίου, σε κάθε γωνιά του υπάρχει
κάτι που να θυμίζει αυτόν τον τόσο σημαντικό ηγέτη. Τι να πρωτοπροσέξεις; Το
πρώτο ελληνικό φαρμακείο στην πλατεία τριών Ναυάρχων, δίπλα από το σημερινό
Δημαρχείο, όπου ταριχεύτηκε η σωρός του, την Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων την
οποία ίδρυσε και σήμερα στεγάζεται το Πολεμικό Μουσείο ή τον ναό του Αγίου
Σπυρίδωνα όπου ακόμα υπάρχει το σημάδι από την σφαίρα που τον σκότωσε;
Το Πανελλήνιον
Το έργο του πολυδιάστατο και δύσκολο. Αναλαμβάνοντας την κυβέρνηση του νέου
κράτους ο Καποδίστριας αρχικά διέλυσε την Βουλή και κατήργησε το τότε σύνταγμα.
Στην θέση της Βουλής έφτιαξε το Πανελλήνιον ένα όργανο με 27 μέλη, τα οποία
όμως δεν είχαν καμία δικαιοδοσία, και δημιούργησε ένα υπουργικό συμβούλιο με
αρχηγό τον ίδιο. Χώρισε τη χώρα σε διοικητικές περιφέρειες και δημιούργησε
δικαστήρια.
Ιδρυτής των….πάντων
Μεταξύ άλλων ίδρυσε το Εθνικό Νομισματοκοπείο και καθιέρωσε τον φοίνικα ως
εθνικό νόμισμα, την Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα, κατασκεύασε νέα σχολεία,
ίδρυσε εκκλησιαστική σχολή στον Πόρο, Ορφανοτροφείο και αρχαιολογικό Μουσείο
στην Αίγινα, Γεωργική Σχολή στην Τίρυνθα, Ελληνικό και Γαλλικό τυπογραφείο στην
Αίγινα, ανοικοδόμησε το Μεσολόγγι και την Πάτρα, παραχώρησε δάνεια στους
νησιώτες για την αγορά πλοίων και την κατασκευή ναυπηγείων στον Πόρο και το
Ναύπλιο. Μαζί με τον Ανδρέα Μιαούλη προσπάθησε να καταστείλει την πειρατεία και
πέρασε τον στόλο στην δικαιοδοσία της κυβέρνησης. Ίδρυσε την στρατιωτική σχολή
Ευελπίδων με στόχο να οργανώσει τις ένοπλες δυνάμεις. Μάλιστα συνέχισε τον
πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία φοβούμενος ότι οι Άγγλοι θα περιόριζαν τα
σύνορα της Ελλάδας. Επιχείρησε να συνάψει δάνειο με τράπεζες του εξωτερικού,
κάτι όμως για το οποίο η Αγγλία ήταν αντίθετη. Ωστόσο, Ρωσία και Γαλλία
ανέλαβαν να ενισχύσουν οικονομικά την Ελλάδα (ο Τσάρος έστειλε 3.750.000
γαλλικά φράγκα).
Αξίζει να σημειωθεί ότι διέθεσε όλη του την περιουσία για τους σκοπούς του
κράτους και αρνήθηκε να δεχθεί μισθό.
Το πολεοδομικό του έργο
Ο Καποδίστριας είναι υπεύθυνος για την διάνοιξη πολλών δρόμων και πλατείων στην
παλιά πόλη. Ένα από τα μεγάλα έργα, ήταν η διάνοιξη του «Μεγάλου Δρόμου», θα
ακούσεις πολλούς ντόπιους να αποκαλούν έτσι την Βασιλέως Κωνσταντίνου, που
οδηγούσε από την αρχή της πόλης ως την πλατεία Συντάγματος. Αξίζει να σημειωθεί
ότι θεωρείται ο αρχαιότερος δρόμος του κλασικισμού στην Ελλάδα.
Ο Καποδίστριας ασφάλισε πολλά κτήρια από πυρκαγιά σε οίκο της Τεργέστης, γιατί
σε πολλά πέτρινα κτίσματα προστέθηκαν όροφοι χτισμένοι με ξυλοδεσιά, τα οποία
εύκολα έπαιρναν φωτιά. Στα κτήρια αυτά έβαζαν πινακίδες ασφαλιστηρίων και
μερικές σώζονται μέχρι σήμερα.
Η Δολοφονία
Ο Καποδίστριας είχε πολλές αντιπάθειες. Η Ελλάδα λόγω της στρατηγικής της θέσης
ήταν πόλος έλξης για πολλές χώρες οι οποίες ήθελαν να εδραιώσουν την κυριαρχία
τους στην Μεσόγειο. Η Αγγλία ενθάρρυνε τις όποιες εσωτερικές αντιπαραθέσεις
γιατί θεωρούσε τον Καποδίστρια φίλο της Ρωσίας. Το γεγονός ότι δεν έδωσε καμία
εξουσία τις τοπικές αρχές και διόρισε σε θέσεις κλειδιά τα δύο αδέρφια του,
Αυγουστίνο και Βιάρο Καποδίστρια, τον οδήγησε σε σύγκρουση με τους
κοτζαμπάσηδες και τους πλοιοκτήτες. Το κέντρο του αντικαποδιστριακού αγώνα
έγινε η Ύδρα.
Το πρωί της 9ης Οκτωβρίου 1831 έξω από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος, ο
Κωνσταντίνος και Γεώργιος Μαυρομιχάλης πυροβόλησαν και μαχαίρωσαν θανάσιμα τον
κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, καθώς πήγαινε να παρακολουθήσει την κυριακάτικη
θεία λειτουργία. Ο Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης πυροβολήθηκε επιτόπου και ο
εξαγριωμένος κόσμος τον αποτελείωσε και πέταξε το πτώμα του στο λιμάνι ενώ ο
αδερφός του Γεώργιος κατέφυγε στη γαλλική πρεσβεία. Παραδόθηκε όμως και
δικάστηκε σε τουφεκισμό.
Η δολοφονία του αποδίδεται στο μανιάτικο έθιμο της βεντέτας μιας και ο
Καποδίστριας είχε φυλακίσει τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη επειδή είχε ξεσπάσει
ανταρσία στην Μάνη. Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά αν αυτός ήταν
ο λόγος ή αν υπήρχε υπονόμευση από χώρες του εξωτερικού.
Η σορός του Καπο
