ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΒΟΛΕΣ

Τρίτη 20 Οκτωβρίου 2015

ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΘΕΜΑΤΟΦΥΛΑΚΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ*

Αναρτήθηκε: 18/10/2015

Θεώνης Μαρίνου Μπούρα,
 θεολόγου-κπαιδευτικο, Master στν Πατερικ θεολογία
«Χάρη στος μοναχος κα τ ντιγραφικό τους ργο πάρχουν ο φιλόλογοι. Ο φιλόλογοι δν θ εχαν ντικείμενο, ἐὰν ο μοναχο μ τ κούραστο ργο τους δν εχαν φροντίσει ν διασώσουν ς σήμερα τ ργα τν ρχαίων λλήνων». Ατ περίπου εναι τ λόγια το καθηγητ μου κα μότιμου πι καθηγητ τς Θεολογικς Σχολς το Πανεπιστημίου θηνν κυρίου Σπυρίδωνα Κοντογιάννη.
Δν σς κρύβω τι ρχικ (ταν γνοοσα τν στορική λήθεια) θεώρησα τς διαπιστώσεις το καθηγητ περβολικς κα να εδος «λληλουίσματος» μν τν θεολόγων πρς τ μοναστήρια. ς  παραθέσουμε τ στορικ δεδομένα ποσυναντήσαμε ρευνώντας τ θέμα, κα σ ναγνώστη θ ποφανθες.
20.000 χειρόγραφα φυλάσσουν ο βιβλιοθκες τν μοναστηριν το γίου ρους.  μον Μεγίστης Λαύρας διαθέτει 2.242 χειρόγραφα κατέχοντας τν 3η θέση σ χειρόγραφα παγκοσμίως, ν  1η   θέση νήκει πίσης σ μοναστήρι, τ μον γίας Ακατερίνης στ Σιν πο διαθέτει 4.500 χειρόγραφα π τποα τ 75% εναι λληνόφωνα. (Τ δεύτερη θέση χει τ Βατικαν μ 3.500 χειρόγραφα.
Συγκεκριμένα  Μον Μεγίστης Λαύρας, μεταξ πολλν λλων ρχαιοελληνικν χειρογράφων, φυλάσσει 4 χειρόγραφά του Γαληνο Ω69, Ω70, Ω71, Ω72, 2 χειρόγραφα πποκράτους «φορισμοί» Ω68 κα Ω69, 3 σπάνια χειρόγραφα το έτιου μηδινο, προσωπικο γιατρο το ουστινιανο, Ω63, Ω64 κα Ω65, 2 χειρόγραφα το Θουκυδίδη κα τος «Βίους Παράλληλούς» το Πλουτάρχου.  δια μον φυλάσσει τ «Βοτανική» το Διοσκουρίδη, ργο πο ποτελε νειρο κάθε φαρμακοποιο, βοτανολόγου κα δηλητηριογνώστη. Μάλιστα εναι εκονογραφημένο μ νεξίτηλες μικρογραφίες. Τ μοναδικ στν κόσμο νομικχειρόγραφο μ τς Νεαρς τν Κομνηνν (13ος α.) βρίσκεται στ Λαύρα.  πίκτητος,  ρμογένης κα  Εκλείδης φυλάσσονται στ μον σφιγμένου. Στ βιβλιοθήκη τς μονς βήρων θ συναντήσει  ρευνητς τ ργα πο συνέθεσε  Εριπίδης,  Ασχύλος,  Θεόκριτος,  Σοφοκλς κα  Πίνδαρος.  μονΒατοπεδίου διασώζει χειρόγραφο τν γεωγράφων Πτολεμαίου κα Στράβωνα μ ρ. 655 το 13ου α. Τοτα φυλάσσονται χι τυχαα στ παραπάνω μοναστήρια, λλ πρόκειται γι πολύτως συνειδητ πράξη πιλογς τν μοναχν ν σχοληθον κούραστα, δίχως μοιβ κα χωρς θρησκευτικος λόγους μ τνντιγραφ τν ρχαιοελληνικν ργων, στε ν τ διασώσουν π τ φθορ το χρόνου κα ν τ μεταδώσουν στς πόμενες γενις ς λληνικ κληρονομι στν πνευματικ κόσμο παγκοσμίως καθιστώντας τον πλουσιότερο.  γιος θανάσιος θωνίτης γι παράδειγμα ταν σκητικός, γαποσε πολ τ βιβλία κιρχόμενος π τν Κωνσταντινούπολη στν θω, που δρυσε μοναστήρι φερε τ προσωπικά του βιβλία. δρυσε στ μον Μεγίστης Λαύρας ργαστήριο ντιγραφς χειρογράφων (Scriptorium) κα ρισε πεύθυνο γι τ ργαστήριο χι τυχαο πρόσωπο λλ τν πρωτοκαλλιγράφο ωάννη κα βιβλιοφύλακα τν μοναχ Μιχαήλ. Τ ργο γάπης κα ντιγραφς χειρογράφων συνεχίστηκε μείωτο π τος κατοπινος μοναχος τς Λαύρας γι’ ατ κα στ μον ατ λειτούργησε τ πρτο τυπογραφεο στν λλάδα τ 1759.
 σιος Θεόδωρος Στουδίτης ργάνωσε βιβλιοθήκη στ μον Στουδίου στν Κωνσταντινούπολη συγκεντρώνοντας μεγάλο ριθμ χειρογράφων, χι μόνο χριστιανν, λλ κα θνικν συγγραφέων, διευκολύνοντας τσι στ γνώση, διάσωση κα διάδοσή τους.
Σπουδαα χειρόγραφα ρχαίας λληνικς γραμματείας διασώζει  βιβλιοθήκη τς Μονς ωάννου το Θεολόγου στν Πάτμο. Θεωρεται μία π τς καλύτερες τς  νατολς κα κε φυλάσσονται σπάνια χειρόγραφα μ τς τραγωδίες «κάβη», «ρέστης», «Αας», «λέκτρα» κ.κόμη τ παλαιότερο ντυπο βιβλίο τς μονς εναι  «νθολογία διαφόρων πιγραμμάτων ρχαίοις συντεθειμένοις σοφος…», Φλωρεντία 1494.(1) Στ μον Ζάβορδας βρίσκεται μεταξ λλων κωδίκων κα  μοναδικς κώδικας το λεξικο το πατριάρχη Φωτίου. Σώζονται 3 ντίγραφα, να στ βιβλιοθήκη το Πανεπιστημίου Cambridge στν γγλία, να στ βιβλιοθήκη το Βερολίνου κα να στ μον Ζάβορδας. Τ τς Ζάβορδας περέχει, διότι εναι τ μοναδικ πλρες, ν τ λλα εναι λλιπ. Τ νακάλυψε  καθηγητς το Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κύριος Λίνος Πολίτης τ 1959. Περιλαμβάνει ποσπάσματα ρχαίων λλήνων συγγραφέων πο σώζονταν στνποχ το Φωτίου, χι μως κα σήμερα π.χ. ρχαία κωμωδία το Κρατίνου, το Επολη κα ποσπάσματα ρχαίων λλήνων ποιητν κα στορικν. πίσης χάρη στ Φώτιο κα στ μον Ζάβορδας χουμε γνώση γι τν Κτησία, τν Κόνωνα, τ Μέμνονα κα τ χαμένα βιβλία το Διόδωρου.   
Στ μον Παμμακαρίστου στν Κωνσταντινούπολη δημιουργήθηκε κέντρο μελέτης κα ντιγραφς χειρογράφων(2).  μον Μεγάλου Μετεώρου διασώζει σ χειρόγραφα ργα το μήρου, το σιόδου, το Σοφοκλ, το Δημοσθένη κα το ριστοτέλη. πίσης φυλάσσει τ πολύτιμα ρχέτυπα τν κδόσεων Βενετίας τολδου Μανουτίου (1495) στ ξς ργα: Θεοκρίτου Εδύλλια, Θεόγνιδος Γνμαι, σιόδου Θεογονία-ργα κα μέραι-σπς ρακλέους κ.
Στ διάσωση τς ρχαίας λληνικς γραμματείας σπουδαία εναι  συμβολ τν λληνόφωνων μοναστηριν στν Κάτω ταλία. Στν πουλία στ Κοριλιάνο τ΄τράντο πρχε π τ 10ο α. τ ρθόδοξο μοναστήρι το γίου Νικολάου μ σημαντικ πνευματικ δραστηριότητα, καθς κε ς τ 15ο α. διδάσκοντανρχαα λληνικ κα λατινικ κα ντιγράφονταν ρχαα κείμενα(3).
 ντιγραφ κα διάσωση τν ρχαίων λλήνων συγγραφέων φαίνεται τι γινόταν π τος μοναχος  μ μεράκι κα γάπη, φο δν ρκονταν στν πλ ντιγραφή, λλ καλλιγραφοσαν κα διακοσμοσαν τ χειρόγραφα μ πολ κόπο κα κόστος καθς τόσο τ μελάνια κα τ χρώματα σο κα τ λικ γραφς (πάπυροι, περγαμηνές) ταν κριβά. Κι μως τ διέθεταν χάριν τν ργων τν ρχαίων. Τ μοναστήρια διασώζουν, διακοσμον, λλ κα κσυγχρονίζουν -θ λέγαμε- τ ρχαα κείμενα, καθς τ μεταγράφουν π τ μεγαλογράμματη-κεφαλαιογράμματη γραφ στ μικρογράμματη τς  ποχς.  μικρογράμματη γραφή, ξέλιξη τς βυζαντινς «πισεσυρμένης», λαβε τν ριστική της μορφ στν κωνσταντινοπολίτικη μον Στουδίου π τν μοναχ κα μετέπειτα γούμενο τς μονς Νικόλαο,  ποος γραψε τ πρτο σωζόμενο χρονολογημένο χειρόγραφο στ μικρογράμματη γραφή, τ Εαγγελιστάριο Uspenskij (κώδικας Petropolitanus 219)(4).
Στς μοναστηριακς βιβλιοθκες (γιον ρος, για Μετέωρα, Μον Δουσίκου, Πάτμος κ..) χουν διασωθε κα φυλάσσονται μ γάπη κα σεβασμ ο πρτες ντυπες, σπανιότατες κα πολύτιμες, κδόσεις τν ρχαίων λλήνων συγγραφέων, τς Βενετίας κυρίως, τ «ρχέτυπα» το λδου Μανούτιου (editions aldinae, incunabula), το τέλους το 15ου  α. κα τν ρχν το 16ου  α., σίοδος, Πλάτων, Θεόκριτος, τραγικο ποιητές, ριστοτέλης, Δημοσθένης, ριστοφάνης, Λουκιανός, Στράβων  κ.πίσης Λεξικ τς ρχαίας λληνικς γλώσσας, Μέγα τυμολογικόν, Βενετία 1499 Βαρίνου Φαβορίνου, Ρώμη 1523, Συντακτικπολλωνίου λεξανδρέως το Γραμματικο, Βενετία 1495 κ. πόκτηση τν ντύπων ατν κόστιζε πάρα πολ στ μοναστήρια, διότι τ ντυπο βιβλίο κατ τν πρώτη μφάνισή του ταν πολ κριβό(5).
ραγε π πο προέκυψε  γάπη τν χριστιανν μοναχν γι τ ρχαα λληνικ ργα; σως σχετίζεται μ τν προτροπ το Μεγάλου Βασιλείου, θεμελιωτ το κοινοβιακο μοναστικο βίου(6), πρς τος νέους ν μελετον τ ργα τν ρχαίων λλήνων, πως το μήρου, το Πλάτωνα, το Σωκράτη(7). σωςπειδ ο Μεγάλοι Πατέρες τς κκλησίας, Βασίλειος Καισαρείας, ωάννης  Χρυσόστομος, Μέγας θανάσιος, Γρηγόριος Θεολόγος κα Γρηγόριος Νύσσης ταν γνστες τς ρχαίας λληνικς γραμματείας κα χρησιμοποιοσαν ρους τς ρχαίας λληνικς φιλοσοφίας.  γιος Γρηγόριος Ναζιανζηνς συνέθεσε «πη» μ τ μορφ τν πν τς λληνικς ποίησης. Μάλιστα  σπουδαος στορικς Παπαρρηγόπουλος γράφει γι’ ατος τι «περέβαλλαν κατ τν εγλωττία κα τν πιστήμη παντας τος τότε ζντας θνικος σοφιστς κα ατος τος μέχρι Πλουτάρχου προκατόχους τους, ποτελέσαντες ποχν λόγου νέα, μεγάλη κανδοξο γι τ νθρώπινο γένος.  Βασίλειος κα  Γρηγόριος εναι ο πρτοι λαμπρο τύποι τς ελαβος κα πολυμαθος εγλωττίας, τις φιέρωσε αυτν ες τν τακτικ διδασκαλία το λαο. Τν δια γάπη κα μέριμνα γι τ ρχαα κείμενα διέθετε κα  γιος ρέθας π τν Πάτρα (ca 850-944) διάκονος ρχικκα π τ 902 μητροπολίτης  Καισαρείας τς Καππαδοκίας. πρξε σοφς πομνηματιστής, δεινς φιλόλογος κα ντιγραφέας χειρόγραφων κωδίκων κλασσικν λλήνων, πως το Πλάτωνα, το ριστοτέλη, το Εκλείδη, το Λουκιανο, το Αλιου ριστείδη κα κατηύθυνε τν ρευνα πρς τς πηγς τς κλασσικς παιδείας κα τς λληνικς διανόησης κα σκέψης(8). ξέδωσε τος περισσότερους πλατωνικος διαλόγους μπλουτισμένους μ σχόλια κα εσαγωγς γι τν πλατωνικ φιλοσοφία, ξέδωσε τς «Κατηγορίες» κα λλα ργα το ριστοτέλη, ντέγραψε ργα το Εκλείδη, το Λουκιανο, το Δίωνος Χρυσοστόμου, τοΑλίου ριστείδη, το Παυσανία, τ «Λεξικό» το Πολυδεύκη κα τν «Βίον πολλωνίου» το Φιλοστράτου. Πιθανς συνέβαλε στ διαμόρφωση νάλογου πνευματικο κλίματος κα πήχησής του στ μοναστήρια  περίπτωση το γίου Εσταθίου, ρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, γνωστο μηριστ κα λόγιου μητροπολίτη,  ποος μ τ περίφημα σχόλιά του («Παρεκβολαί») στν μηρο, λιάδα κα δύσσεια, στς κωμωδίες το ριστοφάνη, στν Πίνδαρο, στ Διονύσιο τν Περιηγητ κ.. πρωταγωνίστησε στν ναγέννηση τν κλασσικν σπουδν(9). Εναι κπληκτικ τι νας π τος μεγαλύτερους μελετητς το μήρου παγκοσμίως εναι νας χριστιανς πίσκοπος κα γιος,  γιος Εστάθιος.
Ο ρχαοι λληνες φυλάσσονται (μ τρες κλειδαρις παρακαλ στ Μον Μεγίστης Λαύρας) χι μόνο στς βιβλιοθκες τν μοναστηριν γι τος μελετητές-ρευνητές, λλ «διαφημίζονται δωρεν» κα προβάλλονται στν πλ προσκυνητ μέσα π τν πολύτιμη  τέχνη τν μοναχν, τν τοιχογραφία. Τοιχογραφίεςρχαίων λλήνων πο κρατον ελητάρια μ γραμμένο κάτι π τ κείμενά τους δεσπόζουν σ διαίτερα περίοπτη θέση στ Μον Μεγάλου Μετεώρου. Εναι  λληνς Σιβύλλα  φιλόσοφος,  λλην Σόλων  σοφς κα νομοθέτης,  λλην Πυθαγόρας  φιλόσοφος κα μαθηματικός,  λλην Θουκυδίδης  στορικός, λλην ριστοτέλης  φιλόσοφος,  λλην Πλάτων  φιλόσοφος,  λλην μηρος  ποιητής,  λλην Πλούταρχος  πατέρας τς στορίας,  λλην Σωκράτης  φιλόσοφος. τσι, διασώζεται κα μεταλαμπαδεύεται,  στω κάτι λίγο, π τν κάθε κα τν κάθε σοφ τς  ρχαιότητας μ τρόπο πλ κα ασθητικ ραο στν πισκέπτη τς Μονς Μεγάλου Μετεώρου π ποια χώρα κα ν προέρχεται.  σοφς ριστοτέλης δεσπόζει σ παλι τοιχογραφία στ Μον Φιλανθρωπινν στ Νησάκι ωαννίνων. Σήμερα, τ νδιαφέρον τν μοναχν γι τ ρχαα κείμενα δν στιάζεται πι στ μεταγραφή τους π τ μεγαλογράμματη στμικρογράμματη, λλά, κατ τς σύγχρονες νάγκες, στν εκολη προσέγγισή τους π τος ρευνητς μέσ τς σύγχρονης τεχνολογίας. Τοτο συνάγεται π τ γεγονς τι τ Πατριαρχικ δρυμα Πατερικν Μελετν τς Μονς Βλατάδων (Θεσσαλονίκη) χει ναλάβει τν κατάρτιση λεπτομερος καταλόγου κα τμικροφωτογράφιση (μικροφίλμ) λων τν χειρογράφων.
 βιβλιοθηκάριος τς Μονς Μεγίστης Λαύρας ερομόναχος Νικόδημος δηλώνει: «κανες δν μπορε ν πε μ σιγουρι πο θ βρισκόταν σήμερα  νθρωπότητα χωρς τς ρχαες γνώσεις πο διασώθηκαν μ τ χειρόγραφα τν βυζαντινν μοναστηριν, κα διαίτερά του γίου ρους. Κατ πσα πιθανότητα ναγέννηση τς Δύσης θ ργοσε μερικος αἰῶνες». Τ σχόλια εναι δικά σας…
Παραπομπές-Πηγς
Λέκκου Εαγγέλου Π., Τ λληνικ μοναστήρια, θήνα 1995, σ. 25-26.
Περιοδικ στορικ Θέματα, ρθρο «Βυζάντιο κα φροκεντρισμός», γν Βασιλικοπούλου, πικ. Καθ. Βυζαντινς φιλολογίας το Πανεπιστημίου θηνν, τεχος 6, σ.44.
Περιοδικ στορικ Θέματα, ρθρο «Ο λληνόφωνοί της Κάτω ταλίας,  κιβωτς τς Μεγάλης λλάδας», Θεμιστοκλς Φ. Περτέσης, φιλολ.-στορικός, τεχος 20, σ. 20.
Σοφιανο Δημητρίου Ζ., «ρθοδοξία κα λληνισμός», για Μετέωρα 2007, σ. 17-19.
νθ’ νωτ. σ. 21.
Παπαδοπούλου Στυλιανο Γ., Πατρολογία Β΄, θήνα 1990, σ. 361.
Βασιλείου Καισαρείας το Μεγάλου παντα τ ργα, ΕΠΕ τ. 7 , σ. 320.
Σοφιανο Δημητρίου Ζ., «ρθοδοξία κα λληνισμός», για Μετέωρα 2007, σ.19.
νθ’. νωτ.
_  Περιοδικ χώρ, τ. 44, ρθρο «Τ κρυμμένα ρχαα λληνικ χειρόγραφά του γίου ρους, νας ρχαιοελληνικς θησαυρς κρυμμένος στς μοναστηριακς βιβλιοθκες το θω», Γιργος Στάμκος, σ. 50-64.
_Στάμκου Γ., «Μυστικ λλάδα», ρχέτυπο 1999.
_δίου, «νοίγοντας μία κιβωτ γνώσεων», Τρίτο Μάτι, τεχος 39, Σεπτ. 1994.
ερομ. Νικολάου Λαυριώτη, «Τ χειρόγραφά του γίου ρους», περιοδ. ΑΝΤ1, 1991.
Θεώνη Μαρίνου Μπούρα, θεολόγος-κπαιδευτικός, Master στν Πατερικ Θεολογία
Σχετικ φωτογραφικ λικ θ βρετε στς στοσελ. πο ναφέρω, Katakali κα apologitis

*ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ‘ρ’ , Η΄ ΤΕΥΧΟΣ, ΟΚΤ.-ΔΕΚ. 2011

Η φωτογραφία προφίλ του χρήστη ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΜΟΥΝΤΖΟΥΡΗΣ
smountzouris@gmail.com   " 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου